ιατρική

Η επιστήμη που μελετά τις ασθένειες και τη θεραπευτική τους αντιμετώπιση. Η ι. έχει τις απαρχές της στον πρωτόγονο άνθρωπο, όταν αυτός συνέλαβε την έννοια του φυσικού κακού από το οποίο υπέφερε και στη συνέχεια αναζήτησε και απέκτησε εμπειρικά τα μέσα που έπρεπε να χρησιμοποιήσει για την επάνοδο στην κατάσταση της υγείας, όπως, για παράδειγμα, το κρύο που μετριάζει τη θερμότητα την οποία προκαλεί ο πυρετός, το βότανο που είναι κατάλληλο να σταματήσει τους σπασμούς, να φέρει ύπνο κλπ. Σε διάφορα σπήλαια της Ευρώπης βρέθηκαν φαρμακευτικά φυτά και σπόροι. Όταν η δυσκολία να εξηγηθούν διάφορα φυσικά φαινόμενα οδήγησε τον άνθρωπο στην παραδοχή υπερφυσικών δυνάμεων, η πίστη αυτή δεν άργησε να επεκταθεί και στην ι. Οι αρρώστιες θεωρήθηκαν έργο κακοποιών πνευμάτων ή τιμωρία που είχε επιβληθεί από τη θεότητα. Έτσι, η θεραπευτική πρακτική θεωρήθηκε καρπός θείας έμπνευσης και μύησης· η θρησκεία έγινε ο θεματοφύλακας της πρακτικής αυτής και ο γιατρός ήταν συγχρόνως ιερέας και μάγος. Η ιδέα για τη θεία προέλευση της ι. επικρατούσε σε όλους τους αρχαίους λαούς. Στην αρχαία Αίγυπτο αποδιδόταν στη θεά Ίσιδα η δύναμη να θεραπεύει κάθε αρρώστια. Στους αρχαίους Έλληνες ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα, ήταν κατά τη μυθολογία θεός της ι. και σε αυτόν ήταν αφιερωμένοι ναοί που ήταν κέντρα θεραπείας, όπου κατέφευγαν άρρωστοι και προσκυνητές. Το ίδιο συνέβαινε και στη Βύρσα (κοντά στην Καρχηδόνα), στον ναό που ήταν αφιερωμένος στον φοινικικό θεό Εσμούν. Μολονότι αντιμετωπιζόταν ως επέμβαση υπερφυσικών δυνάμεων, η ι. κατόρθωσε να αποτελέσει –έστω και επιφανειακά– έναν αυτόνομο επιστημονικό κλάδο: στη Βαβυλωνία είχε σχηματιστεί μια κάστα επαγγελματιών γιατρών και οι ιατρικές δραστηριότητες ρυθμίζονταν από τον κώδικα του Χαμουραμπί. Πάπυροι και ζωγραφικές απεικονίσεις αποδεικνύουν ότι στην Αίγυπτο υπήρχε αρκετά προοδευμένη ι., όπως δείχνουν και μερικά χειρουργικά εργαλεία, το βαλσάμωμα και κατάλογοι φυτών με ιαματικές ιδιότητες. Στην Κίνα, η φαρμακοποιία και ο βελονισμός αποτελούν παραδείγματα ιδιαίτερα προηγμένης ιατρικής γνώσης, που μαζί με την ι. των Αιγυπτίων, των Μεσοποτάμιων, των Παλαιστινίων και των Ινδών χαρακτήρισαν την προεπιστημονική περίοδο της ι. Στην αρχαία Ελλάδα, η ι. αποτέλεσε μέρος της μεγάλης φιλοσοφικής κίνησης και έλαβε πιο επιστημονικό χαρακτήρα κατά τον 6ο αι. π.Χ. Ο Πυθαγόρας ασχολήθηκε με τις επιδημίες και τη φυσιολογία. Ένας από τους μαθητές του αναφέρεται ως ο πρώτος που έκανε ανατομία σε ζώα για να μελετήσει τη δομή τους. Ο Λύσιππος βεβαίωνε ότι τίποτα δεν συμβαίνει χωρίς αιτία, ενώ ο Επίχαρμος υποστήριζε ότι μόνο η φύση γνωρίζει τι είναι υγιεινό. Η υγειονομική νομοθεσία που είχαν ήδη υιοθετήσει οι Ινδίες, η Αίγυπτος και οι Εβραίοι επεκτάθηκε και στην Ελλάδα, με την εποπτεία των λουτρών, των υδάτων, των νεκροταφείων και της φυσικής αγωγής των νέων. Ο Ιπποκράτης ήταν γόνος οικογένειας γιατρών και γιατρός ο ίδιος, με μεγάλη πείρα που είχε αποκτήσει κατά τα πολυάριθμα ταξίδια του σε διάφορες σχολές ι. Υπό την ηγεσία του, η σχολή της Κω γνώρισε εξαιρετική ακμή και η επίδραση των μεθόδων του υπήρξε τεράστια, καθώς αυτές βασίζονταν στην παρατήρηση του αρρώστου και των νοσηρών φαινομένων. Τα έργα του Ιπποκράτη διατηρούν και σήμερα την επιστημονική και ηθική αξία τους. Ακόμη και ο σύγχρονος όρκος, που απαιτεί από τους γιατρούς χρηστότητα βίου και επαγγέλματος, αποδίδεται στον Ιπποκράτη, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της δυτικής ι. Ο Κλαύδιος Γαληνός από την Πέργαμο μορφώθηκε στις σχολές ι. της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου απέκτησε μεγάλη φήμη ως προσωπικός γιατρός του Μάρκου Αυρήλιου. Έγραψε πολυάριθμα έργα, που άνοιξαν τον δρόμο στη μελέτη των ιατρικών βοτάνων, την ανάμειξη των οποίων πρότεινε πρώτος αυτός. Ακόμη και σήμερα, τα φάρμακα που παρασκευάζουν οι φαρμακοποιοί διατηρούν τις ονομασίες των συνθέσεων του Γαληνού. Στον Γαληνό επίσης οφείλεται η εξέλιξη στον τομέα της ανατομίας, με την πρώτη πλήρη περιγραφή των οργάνων και των λειτουργιών τους. Στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες έζησαν και άλλες περίφημες προσωπικότητες της ι., όπως ο Κορνήλιος Κέλσος, συγγραφέας του έργου Περί ιατρικής, και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, που περιέγραψε τις θεραπευτικές ιδιότητες πολυάριθμων φυτών στο έργο του Φυσική ιστορία. Η παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ανέκοψε την ανάπτυξη της ι., η οποία οπισθοδρόμησε υπό τη βαρβαρική κυριαρχία. Μόνο οι μοναχοί και οι κληρικοί μπορούσαν να αφυπνίσουν το ενδιαφέρον του κοινού για την ι., καθώς είχαν διασώσει τα λείψανα της αρχαίας παιδείας. Μαζί με τα ιστορικά, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά έργα, αντέγραφαν και μετέφραζαν και τα ιατρικά κείμενα. Δύο κυρίως σχολές συνέβαλαν σε αυτό: η αραβική και η σχολή του Σαλέρνο (1100). Τότε έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα ιατρικά πανεπιστήμια, άρχισαν οι ανατομικές μελέτες, οι μελέτες της φυσιολογίας και των θεραπευτικών ιδιοτήτων πολλών φυτικών προϊόντων. Η σχολή της Μπολόνια ασχολήθηκε με επιτυχία με τη χειρουργική και ίδρυσε την πρώτη σχολή ανατομίας το 1300. Η εφεύρεση της τυπογραφίας γύρω στο 1500 προώθησε επίσης σημαντικά τη μελέτη της ι., καθώς συνέβαλε στη διάδοση έργων του Ιπποκράτη, του Γαληνού και του Κέλσου. Την περίοδο αυτή έκαναν επίσης την εμφάνισή τους οι πρώτες πραγματείες ανατομίας, που συνδέονται με τα ονόματα πολυάριθμων μελετητών, οι οποίοι πλούτισαν τις γνώσεις για το ανθρώπινο σώμα: Γκαμπριέλε Φαλίπιο, Μπαρτολομέο Ευστάχιο κ.ά. Ο Άγγλος Γουίλιαμ Χάρβεϊ διατύπωσε τότε τη μεγάλη ανακάλυψή του για την κυκλοφορία του αίματος. Παράλληλα, άρχισε να παρατηρείται όλο και περισσότερο η τάση της ι. στην αντικειμενική παρατήρηση των φαινομένων: ερευνήθηκε ο μηχανισμός της καρδιάς, της αναπνοής και της μυϊκής σύσπασης, ανακαλύφθηκε η κυκλοφορία της λέμφου και εφαρμόστηκαν τα πρώτα μέσα οπτικής μεγέθυνσης στη μελέτη της μικροσκοπικής δομής των οργάνων. Στο μεταξύ, οι σχέσεις μεταξύ ι. και φυσικών επιστημών έγιναν όλο και πιο στενές: ανακαλύφθηκαν τα ερυθρά αιμοσφαίρια και η χημική διαδικασία της πέψης στο στομάχι, ενώ άρχισαν και οι μελέτες παθολογικής ανατομίας. Εκείνη την περίοδο έδρασαν περίφημοι γιατροί, που συνέβαλαν στην πρόοδο της ι. σε επίπεδα απρόσιτα μέχρι τότε. Νέα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν, οι σπουδές εξειδικεύθηκαν σε νέους τομείς (οργανική και βιολογική χημεία, πειραματική φυσιολογία) και τελειοποιήθηκαν οι σχετικές έρευνες με την ανακάλυψη και εκτίμηση των συμπτωμάτων της αρρώστιας. Τον 19ο αι. διατυπώθηκε η θεωρία της εξέλιξης των ειδών από τον Δαρβίνο και η θεωρία της κληρονομικότητας από τον Μέντελ. Επίσης, σημειώθηκε η σπουδαιότερη, ίσως, ανακάλυψη για την πρόοδο της ι. και την αντιμετώπιση πολλών λοιμωδών νόσων: η ανακάλυψη της σχέσης μικροβίων και ασθενειών. Από τους μεγαλύτερους επιστήμονες που συνέβαλαν σε αυτή την κατεύθυνση ήταν ο Παστέρ (σε αυτόν οφείλεται και η εισαγωγή των πρώτων μεθόδων εμβολιασμού) και ο Ρ. Κοχ. Άμεση συνέπεια των ερευνών αυτών ήταν η σχετική με αυτές ανακάλυψη της αποστείρωσης (Λίστερ). Οι πρώτες επιτυχίες στον συγκεκριμένο τομέα άνοιξαν τον δρόμο σε πολυάριθμες χειρουργικές εφαρμογές, με τη βοήθεια των τεχνικών αναισθησίας, που επίσης αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα κατά την περίοδο αυτή. Κατά τον 20ό αι. η ι. παρουσίασε συνεχείς προόδους. Η παρασκευή των φαρμάκων βιομηχανοποιήθηκε, ανακαλύφθηκαν οι βιταμίνες και οι ορμόνες, η πενικιλίνη και άλλα αντιβιοτικά, καθώς και νέα εμβόλια, όπως της πολυομυελίτιδας. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη του DNA και τέθηκαν οι βάσεις της μοριακής βιολογίας, που έφτασε μέχρι την πρόσφατη μελέτη αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος. Στις μέρες μας, οι έρευνες έχουν στραφεί στη μελέτη του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού και της δομής των αντισωμάτων. Η ακτινολογία εξελίσσεται και έχουν ανακαλυφθεί νέες απεικονιστικές μέθοδοι, όπως η αξονική και η μαγνητική τομογραφία. Οι μεταμοσχεύσεις οργάνων τελειοποιούνται συνεχώς, τα μονοκλωνικά αντισώματα ανοίγουν νέους ορίζοντες στην αντιμετώπιση του καρκίνου, ενώ η κλωνοποίηση θέτει νέα διλήμματα. Η σύγχρονη ι., που χαρακτηρίζεται από συνεχώς αυξανόμενη εξειδίκευση και πολύπλοκες διαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνικές, αντιμετωπίζει ερωτήματα ιατρικής δεοντολογίας, αναπροσαρμογής των εκπαιδευτικών απαιτήσεων των επαγγελμάτων υγείας, αναδιάρθρωσης των συστημάτων και ανεύρεσης οικονομικών πόρων. Ωστόσο, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο και την εμφάνιση νέων κλάδων (ι. του διαστήματος), οι αναπτυσσόμενες χώρες συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν οξύ πρόβλημα υγειονομικής περίθαλψης, καθώς η εφαρμογή μαζικών προγραμμάτων δημόσιας υγείας είναι ελλιπής. Το εσωτερικό ενός φαρμακείου του 15ου αι., σε μικρογραφία από τον λατινικό κώδικα του «Κανόνα της Ιατρικής» του Άραβα γιατρού και φιλοσόφου Αβικέννα (Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη, Μπολόνια). Η εξειδίκευση, οι πολύπλοκες διαγνωστικές και θεραπευτικές τεχνικές χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη ιατρική (φωτ. ΑΠΕ). Μικρογραφία του 15ου αι. από τον λατινικό κώδικα του «Κανόνα της Ιατρικής» του Άραβα γιατρού και φιλοσόφου Αβικέννα, όπου απεικονίζεται το εσωτερικό ενός νοσοκομείου (Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη, Μπολόνια). Το κείμενο του «Όρκου του Ιπποκράτους», στο οποίο περιλαμβάνονται όλα τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις που συνεπάγεται το ιατρικό επάγγελμα.